آیه 29 سوره فاطر

إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتابَ اللَّهِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِيَةً يَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ «29»

إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتابَ اللَّهِ‌: بدرستى كه آنانكه هميشه تلاوت مى‌كنند كتاب خدا را يا متابعت مى‌كنند آنچه در آنست از احكام. مراد كتاب قرآن باشد يا جنس كتاب آسمانى كه شامل مصدقان امم سابقه باشد، وَ أَقامُوا الصَّلاةَ: و به پا داشته‌اند نماز را در اوقات آن با شرايط و آداب، وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ‌: و انفاق كردند در راه ما از آنچه روزى داده‌ايم ايشان را، سِرًّا وَ عَلانِيَةً: پنهانى و آشكارا. صدقه دهند در سرّ به جهت خلوص از شائبه، و علانيه براى رغبت مردمان، يا سرّ در مستحبات و علانيه در واجبات، يَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ: اميد مى‌دارند به اين عملها تجارتى را كه كاسد «2» نشود و به خسران فانى نگردد. مراد طلب ثواب ابدى و تحصيل اجر سرمدى است.

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجْنا بِهِ ثَمَراتٍ مُخْتَلِفاً أَلْوانُها وَ مِنَ الْجِبالِ جُدَدٌ بِيضٌ وَ حُمْرٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُها وَ غَرابِيبُ سُودٌ «27» وَ مِنَ النَّاسِ وَ الدَّوَابِّ وَ الْأَنْعامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ كَذلِكَ إِنَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ «28» إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتابَ اللَّهِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِيَةً يَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ «29» لِيُوَفِّيَهُمْ أُجُورَهُمْ وَ يَزِيدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَكُورٌ (30)

ترجمه‌

آيا نديدى كه خداوند فرو فرستاد از آسمان آبيرا پس بيرون آورديم بآن ميوه‌هائى كه مختلف است رنگهاى آنها و از كوهها است راههاى سفيد و راههاى سرخى كه مختلف است رنگهاى آنها و راههاى سياه يكدست‌

و از آدميان و جنبندگان و چهارپايان است نوعى كه مختلف است رنگهايش جز اين نيست كه ميترسند از خدا از ميان بندگانش دانايان همانا خداوند غالب آمرزنده است‌

همانا آنانكه ميخوانند كتاب خدا را و برپاى ميدارند نماز را و انفاق ميكنند از آنچه روزى داديمشان در نهان و آشكار اميد ميدارند تجارتى را كه نابود نميشود

تا تمام دهد بايشان مزدهاشانرا و زياده دهد آنانرا از فضلش همانا او آمرزنده و قدردان شكر است.

تفسير

خداوند منّان در مقام اثبات توحيد و قدرت كامله خود فرموده كه آيا نديدى تو اى بنده بينا كه خداوند نازل فرمود از آسمان باران رحمت خود را و براى اثبات عظمت خود فعل را اسناد بضمير متكلم مع الغير داده ميفرمايد پس بيرون آورديم بوسيله آن باران و ساير عوامل طبيعى كه محتاج بآن بوده‌

جلد 4 صفحه 386

ميوه‌هاى گوناگون رنگارنگ را كه از هر جهت با هم اختلاف دارند و اين دليل است بر آنكه عوامل طبيعى بامر ما مؤثر بودند كه بر وفق حكمت و مصلحت كار كردند و الّا عمل طبيعت بايد بيك منوال باشد و در يك زمين و از يك آب و هوا و آفتاب كه عوامل طبيعى هستند ميوه‌هائى پديد ميآيد كه دو فرد آن از يك درخت با هم اختلاف دارند چه رسد بافراد و انواع ديگر و از كوهها راهها و خطوط سفيد و سرخ با اختلاف آنها در مراتب سفيدى و سرخى و راههاى سياه پر رنگ يكدست بوجود آورديم براى هدايت مردم از آن خطوط و الوان بمقاصد خودشان و اينها همه دليل بر حكمت صانع است و بالاتر از همه آنكه از نوع انسان و حشرات زمين و چهارپايان مخلوقى بوجود آورديم كه دو فرد از يك نوع آن همرنگ و همشكل و خاصيّت نيستند كه نتوان تشخيص داد آن دو را از يكديگر چه رسد بدو فرد يا افرادى از انواع جنس حيوان كه قدر مشترك بين تمام آن انواع است با آنكه عوامل طبيعى همه يكى است و اينجا در افراد بقدرى اختلاف وجود دارد كه عقل مبهوت ميشود از شخص اوّل عالم امكان تا ضعيف‌ترين حيوانات با آنكه مانند جبال و ثمراتند در اصل اختلاف و هر قدر معرفت و علم و دانش انسان زياد شود خوف و خشيت و بيم او از خداوند زيادتر خواهد شد چون پى بعظمت و قهر او ميبرد و احيانا اگر معصيتى نمايد از روى غفلت و غلبه شهوت است نه جهالت و نادانى بخلاف كسيكه خدا را نشناخته كه ترس هم ندارد لذا پيغمبر صلى اللّه عليه و اله فرمود من از خدا بيشتر ميترسم و پرهيز ميكنم از تمام شما و بايد از خدا ترسيد چون او غالب و قادر بر معصيت كار است و عذاب ميكند او را و در صورت ارتكاب عصيان احيانا بايد توبه نمود چون او ميآمرزد گناه توبه‌كنندگان را در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه مراد از علماء كسى است كه تصديق كند قول او را فعلش و كسيكه تصديق نكند فعلش قولش را عالم نيست و در حديث ديگر وارد شده كه عالم‌ترين شما كسى است كه ترسش از خدا بيشتر باشد و اخبار راجع بايتلاف علم با عمل و تلازم خشيت با معرفت بسيار است و كسانيكه بقدر امكان تلاوت ميكنند قرآن را و برپا ميدارند نماز را كه عمود دين است و انفاق ميكنند در راه خير از آنچه خداوند بآنها عطا فرموده پنهان و آشكار يا صدقات مستحبّه را در خفيه و

جلد 4 صفحه 387

زكوة واجب را ادا مينمايند در علن اميدوارند باميدى كه بجا و محلّ است از تجارت و كسب نمودن خودشان در دنيا نعيم ابدى آخرت را و آن تجارت كسادى و زيان و نابودى ندارد و اين اعمال را براى آن بجا مى‌آورند كه خداوند اجر كامل بايشان عطا فرمايد و خداوند هم آنها را بمقصودشان ميرساند بلكه بفضل و كرم خود زيادتر هم از ميزان استحقاقشان عطا ميكند بلكه اگر لغزشى هم از آنها بروز نموده باشد ميآمرزد و قدردانى ميكند از شكرگزارى آنها بجزاى احسن از اعمالشان در مجمع از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله روايت نموده كه مراد از زيادى فضل قبول شفاعت از آنها است براى كسيكه مستحق جهنّم شده از كسانيكه بايشان در دنيا خدمتى نموده‌اند و بعضى شكور را بقبول كننده كم و عوض دهنده بر آن زياد تفسير نموده‌اند و ظاهرا شكرگزارى هر كس بر حسب حال خودش و طرف او است و شكرگزارى مولى از بنده‌اش بهمين چيزها است كه ذكر شد.

إِن‌َّ الَّذِين‌َ يَتلُون‌َ كِتاب‌َ اللّه‌ِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَنفَقُوا مِمّا رَزَقناهُم‌ سِرًّا وَ عَلانِيَةً يَرجُون‌َ تِجارَةً لَن‌ تَبُورَ «29»

بدرستي‌ ‌که‌ كساني‌ ‌که‌ تلاوت‌ ميكنند كتاب‌ الهي‌ ‌را‌ و ‌بر‌ پا ميدارند نماز ‌را‌ و انفاق‌ ميكنند ‌از‌ آنچه‌ روزي‌ كرديم‌ ‌آنها‌ ‌را‌ چه‌ پنهاني‌ و چه‌ آشكارا اميد دارند تجارتي‌ ‌را‌ ‌که‌ هرگز ‌از‌ ‌بين‌ نميرود.

‌بعد‌ ‌از‌ اينكه‌ خداوند بيان‌ خوف‌ ‌را‌ فرمود بيان‌ رجاء ‌را‌ ميفرمايد ‌که‌ مؤمن‌ بايد ‌بين‌ خوف‌ و رجاء ‌باشد‌ ‌در‌ بسياري‌ ‌از‌ اخبار دارد ‌که‌ خوف‌ و رجاء بايد مساوي‌ ‌باشد‌ مثل‌ دو سبابه‌ نه‌ سبابه‌ و وسطي‌ و ‌در‌ بعض‌ اخبار دارد ‌که‌ رجاء بايد ‌بر‌ خوف‌ زيادتي‌ داشته‌ ‌باشد‌ و جمع‌ ‌بين‌ ‌اينکه‌ دو ‌را‌ باين‌ نحو كردند ‌که‌ انسان‌ نظر بخود كند ‌خود‌ ‌را‌ ‌بين‌ بهشت‌ و جهنم‌ ببيند و نداند كدام‌ طرفي‌ ميشود و ‌اگر‌ نظر بخداي‌ ‌خود‌ كند اميدش‌ بيشتر ‌باشد‌: ‌ يا ‌ ‌من‌ سبقت‌ رحمته‌ غضبه‌ و همين‌ نحو ‌که‌ خوف‌ بايد آثارش‌ ظاهر ‌باشد‌ رجاء ‌هم‌ بايد آثارش‌ ظاهر شود مجرد تمني‌ نباشد لذا ميفرمايد:

إِن‌َّ الَّذِين‌َ يَتلُون‌َ كِتاب‌َ اللّه‌ِ ‌که‌ تلاوت‌ و قرائت‌ قرآن‌ عبادت‌ بزرگيست‌ ‌که‌ ‌هر‌ يك‌ سوره‌ بلكه‌ ‌در‌ ‌هر‌ يك‌ ‌از‌ آياتش‌ چه‌ فوائد دنيوي‌ و چه‌ مثوبات‌ اخروي‌ دارد ‌که‌ ‌در‌ مورد ‌هر‌ يك‌ بيان‌ ‌شده‌ بعلاوه‌ تأكيدات‌ زياد ‌در‌ قرآن‌ و اخبار ‌بر‌ ‌اينکه‌ داريم‌ ميفرمايد فَاقرَؤُا ما تَيَسَّرَ مِن‌َ القُرآن‌ِ ‌الي‌ ‌قوله‌ ‌تعالي‌‌-‌ فَاقرَؤُا ما تَيَسَّرَ مِنه‌ُ‌-‌ الآيه‌ (مزمل‌ آيه 20) و ‌براي‌ ختم‌ قرآن‌ بالاخص‌ ‌در‌ شهر رمضان‌ ‌که‌ دارد زين‌ العابدين‌ چهل‌ ختم‌ قرآن‌ داشتند ‌که‌ ‌هر‌ آيه‌اي‌ ثواب‌ يك‌ ختم‌ دارد.

وَ أَقامُوا الصَّلاةَ چه‌ صلوات‌ مفروضه‌ و چه‌ نوافل‌ يوميه‌ و چه‌ صلوات‌ مندوبه‌

جلد 15 - صفحه 27

و چه‌ صلوات‌ مبتدئه‌ ‌که‌ فرمود الصلاة خير موضوع‌ فمن‌ شاء استقل‌ّ و ‌من‌ شاء استكثر.

وَ أَنفَقُوا مِمّا رَزَقناهُم‌ چه‌ انفاقات‌ واجبه‌ و چه‌ مندوبه‌ و چه‌ صدقات‌ مستحبه‌ مخصوصا ‌براي‌ ترويج‌ دين‌ و اعلاء كلمه اسلام‌ و بناء معابد و مزار.

سِرًّا وَ عَلانِيَةً مشروط ‌بر‌ اينكه‌ خالي‌ ‌از‌ قصد ريا و شوائب‌ ديگر ‌باشد‌.

يَرجُون‌َ تِجارَةً لَن‌ تَبُورَ خبر ان‌ّ ‌است‌ ‌يعني‌ اينها اميدوارند تجارت‌ و نفعي‌ ‌را‌ ‌که‌ تمام‌ شدني‌ نيست‌ و ‌از‌ ‌بين‌ رفتني‌ نيست‌ ‌که‌ بهشت‌ و نعم‌ ‌آن‌ و درجات‌ ‌آن‌ ‌باشد‌ و ‌اينکه‌ مذكورات‌ ‌از‌ باب‌ مثال‌ ‌است‌ و الا جميع‌ عبادات‌ ‌اينکه‌ نحوه‌ ‌است‌ و تمامش‌ مشروط بايمان‌ ‌است‌.

(آیه 29)- معامله پرسود با پروردگار! از آنجا که در آیه قبل به مقام خوف

ج4، ص71

و خشیت عالمان اشاره شده بود در این آیه به مقام «امید و رجاء» آنها اشاره کرده، می‌فرماید: «کسانی که کتاب الهی را تلاوت می‌کنند، و نماز را بر پا می‌دارند، و از آنچه به آنها روزی داده‌ایم در پنهان و آشکار انفاق می‌کنند، آنها امید تجارتی دارند که نابودی و فساد و کساد در آن نیست» (إِنَّ الَّذِینَ یَتْلُونَ کِتابَ اللَّهِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَةً یَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ).

بدیهی است که «تلاوت» در اینجا به معنی قرائت سرسری و خالی از تفکر و اندیشه نیست، خواندنی است که سر چشمه فکر باشد، فکری که سر چشمه عمل صالح گردد، عملی که از یک سو انسان را به خدا پیوند دهد که مظهر آن نماز است، و از سوی دیگر به خلق خدا ارتباط دهد که مظهر آن انفاق است.

این انفاق گاهی مخفیانه صورت می‌گیرد تا نشانه اخلاص کامل باشد «سرّا».

و گاه آشکارا تا مشوق دیگران گردد و تعظیم شعائر شود «علانیة».

آری! علمی که چنین اثری دارد مایه رجاء و امیدواری است.